هورمون کورتیزول (Cortisol) چیست، وظایف و تاثیر آن بر بدن چگونه است؟

هورمون کورتیزول با قسمت خاصی از مغز در ارتباط است و در صورتی که ترشح این هورمون بیش از اندازه باشد باعث ایجاد استرس در فرد می شود. در واقع وقتی فرد در شرایط استرس زا قرار بگیرد سطح های کورتیزول به حد زیادی افزایش پیدا می کند. علاوه بر آن کورتیزول یک هورمون استروئیدی بوده و به بدن کمک می کند تا در شرایط استرس زا از خودش واکنش نشان دهد به همین دلیل است که به این هورمون، هورمون استرس می گویند. لازم به ذکر است که این هورمون به تنظیم فشار خون و سیستم ایمنی بدن نیز کمک شایانی می کند.

تاثیر هورمون کورتیزول بر بدن

مطالعات نشان داده افرادی که میزان هورمون کورتیزول آنها در شب به مقدار غیر طبیعی بوده و بالا باشد، این افراد به نسبت افراد دیگر، مغز کوچک تری دارند. در واقع می توان گفت رابطه ای بین هورمون کورتیزول و قدرت حافظه، به خصوص در افراد بزرگسال وجود دارد. علاوه بر اینها در صورتی که میزان هورمون کورتیزول در خون شما تنظیم نباشد می تواند روی قند خون، سیستم ایمنی بدن و سوخت و ساز بدن تاثیر بگذارد.

کورتیزول چگونه عمل می کند؟

غده هیپوفیز و هیپوتالاموس که در مغز قرار دارند، می توانند تشخیص دهند که به چه میزان خون شما دارای سطح مناسبی از کورتیزول می باشد. در صورتی که هورمون کورتیزول کم باشد، غدد فوق کلیوی فرمان افزایش یا کاهش هورمون کورتیزول را به مغز می فرستد، تا مغز میزان هورمون کورتیزول را تنظیم کند.

وظایف هورمون کورتیزول

• موجب حفظ التهاب در بدن می شود.
• افزایش قند خون
• تنظیم و متعادل کردن فشار  خون
• تنظیم و کنترل چرخه خواب و بیدار شدن
• حفظ تعادل
• کاهش فشار
• موجب افزایش انرژی می شود.

عوامل افزایش کورتیزول

میزان هورمون کورتیزول نیز باید مانند دیگر هورمون های بدن متناسب و تنظیم باشد. در غیر این صورت می تواند برای بدن مضر باشد. عواملی که موجب افزایش هورمون کورتیزول در بدن می شود عبارتند از:

• داشتن انواع عفونت ها
• فعالیت بدنی خیلی زیاد
• مصرف زیاد الکل
• افسردگی حاد
• ضربه های روحی و جسمی

راه‌های کاهش هورمون کورتیزول

برای کنترل و کاهش هورمون کورتیزول قبل از مراجعه به پزشک و مصرف دارو می توانید با انجام کارهایی به کاهش هورمون کورتیزول کمک کنید. کارهایی مانند:

• نوشیدن آب به مقدار کافی
• داشتن خواب کافی (به طور معمول شما نیاز دارید در شبانه روز حداقل بین 6  تا 8 ساعت بخوابید)
• از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید.
• قرار نگرفتن در شرایط و مکان استرس زا
• از خوردن غذا های سنگین بپرهیزید.
• دیدن فیلم های خنده دار و گوش دادن به آهنگ های شاد
• پیاده روی
• داشتن فعالیت بدنی متناسب
• مصرف دمنوش گیاهی زیر نظر پزشک طب سوزنی

علائم اختلال هورمون کورتیزول

در صورتی که میزان سطح کورتیزول در بدن شما بالا یا پایین باشد، علائمی را در بدن شما ایجاد می کند  که به شرح زیر می باشد:

در صورتی که فشار خون شما بالا باشد.

• پوکی استخوان
• خستگی زیاد
• داشتن مشکل گوارشی
• کم شدن قدرت عضلانی
• به وجود آمدن رسوبات چربی در گردن
• چاق بودن در ناحیه شکمی
• گلوکز بالا در خون
• رشد موهای زائد در صورت
• تغییرات اخلاقی و رفتاری
• در صورتی آب در پلک جمع شود.
• مشکل پیدا کردن برای خواب

علائم پایین بودن سطح هورمون کورتیزول

در صورتی که میزان هورمون کورتیزول در بدن شما پایین باشد می تواند باعث بروز بیماری سندرم کوشینگ شود. از علائم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس خستگی
• داشتن سرگیجه
• کم شدن وزن به صورت تدریجی
• داشتن فشار خون پایین
• تیره شدن برخی از نقاط پوستی
• تغییرات اخلاقی و رفتاری

ارتباط سندروم کوشینگ و هورمون کورتیزول چیست؟

در صورتی که مقدار زیادی از هورمون کورتیزول در مدت زمان طولانی در خون وجود داشته باشد باعث سندروم کوشینگ و باعث ایجاد تغییرات فیزیکی و ذهنی شود. از شایع ترین دلایل این بیماری می توان به مصرف دارو های استروئیدی اشاره کرد که از نظر ساختار مشابه کورتیزول می باشند. و در صورتی که خوردن آن را متوقف کنید، این سندروم نیز پایان می یابد. علاوه بر آن، این بیماری می تواند به دلیل یک تومور روی غده هیپوفیز نیز باشد.

درمان سندرم کوشینگ

• کاهش مصرف کورتیکواستروئید

• جراحی
• دارو درمانی
• پرتو درمانی

علائم بالا بودن سطح هورمون کورتیزول

• داشتن فشار خون بالا
• کاهش قدرت عضلانی
• زیاد شدن عطش
• زیاد شدن مقدار ادرار
• کاهش انرژی و کسل شدن
• افزایش وزن در ناحیه شکم و صورت
• پوکی استخوان

هورمون کورتیزول در بارداری

ترشح هورمون کورتیزول در اواخر بارداری و بیشتر نزدیک به هفته چهلم بارداری می باشد، تا رحم نسبت به انقباضات حساس تر شود. زیرا ایجاد این انقباضات برای زایمان طبیعی مهم می باشد. لازم به ذکر است در صورتی که مادر در زمان بارداری استرس زیادی داشته باشد هورمون کورتیزول از طریق جفت وارد خون جنین می شود و در دراز مدت روی نوزاد تاثیر منفی خواهد داشت.

ارتباط نارسایی کلیه و هورمون کورتیزول

در صورتی که غده آدرنال به درستی کارش را انجام ندهد و به مقدار کافی هورمون کورتیزول تولید نکند و یا زمانی که غده هیپوفیز نتواند غده آدرنال را برای تولید هورمون کورتیزول مدیریت و رصد کند، باعث نارسایی کلیه می شود. که از علائم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تیره شدن پوست گردن و پشت دست ها و صورت
• فشار خون و قند خون پایین
• احساس ضعف و سرگیجه
• احساس خستگی زیاد
• کاهش وزن

عوارض هورمون کورتیزول

هورمون کورتیزول و چاقی

هورمون کورتیزول با تشخیص اینکه بدن برای انجام یک کار به چه نوع انرژی ای نیاز دارد، به تنظیم انرژی بدن پرداخته و برای تامین انرژی، چربی مورد نیاز را از ذخایر چربی به عضلات فعال انتقال می دهد. در واقع وقتی بخواهید استرس را برای مدت زمان کم کنترل کنید، کورتیزول بالا مناسب بوده و در صورتی که در شرایط استرس زا به طور مستمر باقی بمانید، بالا بودن کورتیزول می تواند به افزایش چربی و در نهایت به چاقی بیانجامد.

هورمون کورتیزول و ریزش مو

همانطور که گفته شد میزان هورمون کورتیزول نیز مانند سایر هورمون ها باید متناسب باشد. کم یا زیاد بودن هورمون کورتیزول می تواند به بدن آسیب برساند که یکی از این آسیب ها می تواند ریزش مو باشد. چه بسا که مو جزو زیبایی های یک فرد است و باید از آنها مراقبت کرد. اما داشتن استرس زیاد می تواند باعث ریزش مو و در نهایت کم پشت شدن مو بشود.

روش های طبیعی کاهش دادن هورمون کورتیزول

کاهش دادن استرس

یکی از عوامل مهم برای کاهش سطح کورتیزول خون، کاهش دادن استرس است. افراد می توانند با دور شدن از موقعیت های استرس زا، یاد گرفتن چگونگی مقابله با استرس میزان استرس خود را کاهش دهند. با شناسایی عوامل استرس و مدیریت آنها، می توانید سطح نگرانی و اضطرابتان را در طول روز کاهش دهید. در برخی از اوقات که نمی توانید استرس خود را مهار کنید برخی از داروها هستند که این امر را برای شما ممکن می کنند.

داشتن رژیم غذایی مناسب

برای کاهش دادن سطح کورتیزول داشتن یک رژیم غذایی مناسب امری حیاتی است. برخی از مواد غذایی که می توانند سبب کاهش کورتیزول خون شوند، عبارتند از:

• موز
• گلابی
• شکلات سیاه
• چای سبز
• پروبیوتیک ها در غذا از جمله ماست
• پروبیوتیک ها در مواد غذایی حاوی فیبر محلول

خواب مناسب

خواب می تواند بر میزان سطح کورتیزول خون اثر بگذارد. نداشتن خواب شبانه و کافی می تواند موجب افزایش اضطراب و در نتیجه بالا رفتن سطح کورتیزول خون شود.

ورزش کردن

ورزش کردن برای سلامتی افراد مفید است و باعث رشد رفتار و منش پهلوانانه در آنها می شود. میزان فعالیت فرد به عواملی چون آمادگی جسمانی او بستگی دارد و افراط در آن موجب افزایش کورتیزول خون می شود.

امتحان کردن تکنیک های تمدد اعصاب

یوگا، مدیتیشن، تمرینات تنفسی ساده می تواند به فرد کمک کند تا با کنترل اعصاب خود میزان استرس خود را کاهش دهد.

مشغول شدن به سرگرمی های موجود

مشغول شدن به فعالیت ها و سرگرمی های مختلف، منجر به از یاد بردن نگرانی ها و مشغله های زندگی می شود و در نتیجه حس نشاط را در ما بوجود می آورد و کیفیت زندگی را بهبود می بخشد.

خندیدن و خوش گذرانی

معمولا زمانی که در حال خندیدن هستیم استرس کمتری به سراغ ما می آید. براساس مطالعات انجام شده خندیدن موجب کاهش سطح کورتیزول خون می شود.

اجتناب از مصرف کافئین در شب

مصرف کافئین در شب می تواند باعث اختلال در خواب شود در حالی که داشتن خواب کافی موجب کاهش کورتیزول خون می شود. توصیه می شود از مصرف کافئین در شب خودداری شود.

حفظ عادت به موقع خوابیدن

داشتن خواب منظم موجب افزایش کیفیت خواب می شود. کاهش مصرف مایعات قبل از خواب، باعث می شود اختلالات در خواب به حداقل برسد.

داشتن روابط خوب

داشتن روابط خوب با خانواده و دوستان می تواند منجر به زندگی شاد شود و آن ها می توانند در مواقع مشکلات به کمک ما بیایند و میزان استرس ما را کاهش دهند. در یک تحقیق انجام شده مشاهده شده است که کودکانی که در خانواده ای شاد زندگی می کنند از سطح کورتیزول کمتری برخوردار هستند.

استفاده از مکمل ها

براساس مطالعات انجام شده، استفاده از روغن ماهی و یک مکمل گیاهی آسیایی به نام اشواگاندا، سطح کورتیزول خون را کاهش می دهند.

چگونگی بررسی سطح هورمون کورتیزول

آزمایش بزاق کورتیزول

از  آنجایی که مقدار کورتیزول بین ساعت 11 شب و نیمه شب در کمترین مقدار قرار دارد، پس شما باید این  آزمایش را شب و قبل از خواب انجام دهید. لازم به ذکر است که این آزمایش برای تشخیص بیماری آدیسون حدود 90% دقت داشته و قابل اطمینان می باشد.

آزمایش خون کورتیزول

این آزمایش دو بار در روز انجام می شود یک بار در صبح و بار دیگر بعد از ظهر تا میزان کورتیزول شما تشخیص داده شود، که آیا سطح آن طبیعی است یا خیر. زیرا در طول روز سطح کورتیزول به مقدار زیادی تغییر می کند.

آزمایش ادرار کورتیزول

برای آزمایش ادرار کورتیزول لازم است که شما یک نمونه 24 ساعته به آزمایشگاه تحویل دهید به طوری که شما در طول 24 ساعت هر بار که دستشویی می روید، باید در ظرف نمونه گیری ادرار کنید. همچنین بدانید که پزشک آزمایش ادرار را برای چک کردن سطح کورتیزول  آزاد برای شما می نویسد، که به معنای این است که به پروتئین متصل نمی باشد.